Op safari in de betonnen jungle

In vogelvlucht moeten we amper een kilometer stappen van het station naar het stadscentrum. Maar snel wordt duidelijk dat het wat langer zal duren. Terwijl wij vooral beton en asfalt zien, merkt Joeri overal groen op. En daar staat hij graag even bij stil. “Achter die bouwwerf ginder kan je de achtertuinen van een huizenrij zien”, wijst hij. “In een stad zijn dat typische plekken waar je nog veel natuur vindt. De bomen daar zijn minstens 70 jaar oud. Er zit een kauw in de kruin.”

Zo’n kauw, dat is “een geval apart”, zegt Joeri. “Het is een vogelsoort die zich perfect heeft aangepast aan het leven in de stad. Van nature nesten zij in een holle of afgebroken boom, wat eigenlijk bijna hetzelfde is als een schoorsteen. Vandaag zitten we met veel gebouwen waarvan de schoorstenen niet meer gebruikt worden. Die vormen dus de ideale kauwennesten.”

Kauwen zijn koloniedieren. “Ze vertoeven graag in grote groepen. Vanop de stadsdaken kunnen ze alles goed in de gaten houden. Ze voelen zich veilig in de stad en zijn tegelijk perfect mobiel om een paar kilometer verderop oogstresten van een akker te gaan plukken.” Of ze gaan voor fastfood. “Een restje kebab of een friet die op de grond belandt, daar zijn ze ook niet vies van”, glimlacht Joeri.

Vlak naast de weg zit in een boom een koolmees van haar tak te maken. “Deze mees klinkt luider dan die in je tuin”, zegt Joeri. “Ze moet zo luid roepen om boven het geronk van de auto’s uit te komen. Om dat te kunnen, verkiest ze een eenvoudige roep. Stadsmezen verliezen zo een deel van hun finesse. Dat worden brulboeien.”

Joeri woont in de stille Kempen, maar is vertrouwd met Mechelen omdat het hoofdkantoor van zijn werkgever Natuurpunt zich hier bevindt. “Op het dak van het Natuurpunthuis heb je een mooi overzicht over de stad. In de zomer eten de collega’s buiten. Dan schrijven ze op welke vogels passeren. De ooievaars van Planckendael vliegen bijvoorbeeld geregeld voorbij, maar soms zijn er ook verrassende passanten.”

Zelf houdt Joeri een leuke herinnering over aan een functioneringsgesprek. “Een aantal jaren geleden stelde mijn baas voor om dat gesprek te voeren tijdens een wandeling langs de Dijle. Onderweg zag ik in het water plots een enorme vis die verstrikt zat in een plastic net.” Het dier verroerde geen vin. “Ik dacht dat de vis dood was, maar toen ik het net vastnam bleek hij nog te leven. Het was een snoekbaars. Heel indrukwekkend.”

“Om in een stad te kunnen aarden, moet zo’n vos wel zijn grenzen verleggen”, weet Joeri. “Hij kan niet anders dan het idee loslaten dat de mens een vijand is die op hem wil jagen. Eens dat punt voorbij, kan hij hier overleven.”

Maar hem spotten, dat is dus een ander paar mouwen. Dat wordt dus geen romantische foto van Joeri en de vos op het bruggetje over de stadsvijver. Dan maar poseren met een waterhoentje? Ook dat maakt zich uit de voeten - of de poten - wanneer de fotograaf het in beeld probeert te brengen.

“Deze tijd van het jaar zijn alle vogels hier nog lief voor elkaar”, zegt Joeri. “Maar vanaf dat het broedseizoen begint, verandert dit park in een battle field. De waterhoenen worden dan heel territoriaal en motten elkaar echt af. Zoals kangoeroes trappelen ze dan met hun achterpoten tegen elkaar, omdat ze nood hebben aan hun eigen space. In de winter kan dat hen allemaal minder deren.”

Parkbezoekers brengen soms per toeval exotische soorten mee. Omdat er zaden aan hun schoenen blijven hangen bijvoorbeeld. Op andere momenten gebeurt het met opzet. Zoals bij de roodwangschildpadden. “Kermisschildpadden”, noemt Joeri ze. “Die zitten hier zeker in de vijver. Ze worden door mensen uitgezet. Ze houden ze als huisdier en willen er na een tijdje niet meer voor zorgen. Zo’n dier kan tot 40 jaar worden.”

Alsof het zo gepland was, komt er net tijdens Joeri’s uitleg over exoten een halsbandparkiet overgevlogen. “Ook een exoot”, zegt Joeri. “Daar vliegen er ondertussen zo’n 10.000 van rond in onze steden. Terwijl we ooit zijn gestart met een paar tientallen. Van de voormalige eigenaar van de vroegere Melizoo is bijvoorbeeld geweten dat hij er enkele heeft vrijgelaten aan de Heizel in Brussel, om wat kleur te brengen. En aan de NAVO-gebouwen zijn er ook eens losgelaten. Ja, dan ben je vertrokken natuurlijk.”

Dat hij niet vaak een stad bezoekt, zo bekent Joeri terwijl we langs het wandelpad over de Dijle stappen. “Met een citytrip doe je mijn geen plezier. Of het moest naar Cuzco ofzo zijn (glimlacht).” Maar als hij er dan toch is, ziet hij overal moois. Joeri wijst naar mos en varens die zich hebben vastgezet op een stenen muur. “Zoom hier hard genoeg op in en het is precies de Blue Lagoon”, glimlacht hij. “Terwijl dit eigenlijk gewoon het resultaat is van regenwater dat uit een dakgoot druipt. Veel mensen zullen dit vuiligheid vinden. Voor mij is het een mooi stukje wildernis.”

We wandelen onder een brug door. Tegen de brugwand hebben enkele duiven een nest gebouwd. “Dat zijn geen bos- of tortelduiven, maar rotsduiven”, zegt Joeri.  “Om die in het wild te zien, moet je naar de kliffen van Dover of naar de Alpen. De duiven die hier zitten, hebben natuurlijk al vele genetische mutaties doorstaan, maar hun oorsprong ligt wel bij de rotsduif. Dat zie je ook nog aan de donkere kleur van de veren. Het is een typische vogel die eigenlijk voorbestemd is om in een stad te leven, toch wat hun broedplaats betreft. Stenen brugpilaren zijn voor hen de perfecte surrogaat-rotsbiotoop.”

Een ecologische valstrik noemt Joeri het. En zo zijn er velen. “Neem nu libellen. Zij zien een weerkaatsing en denken dat ze water gevonden hebben. Vervolgens leggen ze hun eieren op zonnepanelen. Die dan nooit uitkomen natuurlijk.”

De voorbeelden leggen een pijnpunt bloot. Dat stadsontwikkelaars amper rekening houden met plant en dier. “In Nederland staan ze daar verder in. Bij ons is Gent de enige stad met een stadsecoloog en een soortenplan. De stad en de groendienst hebben er jarenlang moeite gedaan om biologische data te verzamelen. De volgende stap is dat ze echt moeten gaan kijken naar de verschillende delen van de stad. Waar zitten welke soorten zitten en welke acties kunnen we daaraan koppelen? Er is een systematische aanpak nodig.”

In Mechelen is de Sint-Romboutstoren een vaste broedplaats van de slechtvalk. Daar aangekomen haalt Joeri zijn verrekijker boven. “Een slechtvalk kunnen spotten is altijd plezant”, zegt hij. “Vanaf maart kan je ze hier makkelijk horen en zien rondvliegen.” Rond de toren liggen kadaverresten van duiven op de grond. Ze bevestigen de aanwezigheid van de roofvogel.

“Slechtvalken eten duiven, maar ook andere vogels”, zegt Joeri. “Nachttrekkers, bijvoorbeeld.” Die pechvogels komen vaak per ongeluk in het vizier van de slechtvalken terecht. “Tijdens hun passage in de stad vliegen ze zich vast in de lichtstraat die gevormd wordt door de sfeerverlichting van de kathedraal. Eens ze daarin verzeild raken, durven ze er niet meer uit.” Wordt er toevallig op dat moment een slechtvalk wakker, dan heeft hij een makkelijke prooi. “Zo komt het dat we soms dode vogels vinden die wij in deze streken niet kennen als broedvogel. De kwartelkoning bijvoorbeeld, die wordt dan vermoord terwijl hij onderweg is naar Scandinavië. Omdat een van onze slechtvalken toevallig een hongerke had.”