Hoe werkt een kompas?

Het kompas is een handige navigatietool en een onmisbaar instrument in de rugzak van elke ontdekkingsreiziger en wandelaar. Een kompas wijst altijd het noorden aan, ook als je je zonder elektriciteit of batterijen in het midden van de wildernis bevindt.

Wie ‘op het gevoel’ loopt, raakt vaak uit de richting. Door met een kompas regelmatig te controleren, weet je dat je juist zit. Maar waarom zou je daarvoor een kompas gebruiken in plaats van een wandelapp of wandel-gps? “Het is juist leuk om de natuur in te trekken en al onze schermen weg te leggen”, vindt outdoor-expert Brecht. “Een kompas geeft zoveel vrijheid wanneer je wandelt. Want de batterij van je gsm of wandel-gps kan leeg geraken. Maar wie een kompas gebruikt, vindt altijd de weg.”

“Een kompas wijst altijd naar het noorden,” beaamt Tom, onze expert Outdoor. “Dat komt doordat een kompas een magneet heeft, en elke magneet heeft twee polen: het noorden en het zuiden. Maar ook de aarde is eigenlijk één grote magneet, waarbij de polen in het noorden en zuiden liggen. De magnetische kompasnaald wordt aangetrokken door de noordpool van de aardmagneet. Daarom wijst de kompasnaald altijd naar het noorden.”

- Kompasnaald: De magnetische naald is verdeeld in twee kleuren. Het rode deel wijst altijd naar het noorden.

- Kompasroos: De roos is een draaibare ring met daarop een verdeling in graden.
- Afleespunt: Hier lees je de looprichting van A naar B.

- Richtingpijl: De pijl op de grondplaat geeft de looprichting weer. 
- Noordteken: De N tussen de graden op de kompasroos.

Dankzij je kaart en kompas weet je op elk moment waar je je bevindt en waar je naartoe gaat.  

De bovenkant van een topografische kaart is altijd het noorden. Oriënteer je kaart dus eerst correct. Leg ze volledig vlak. De dunne lijnen op de kaart die van boven naar beneden lopen, geven de noord-zuidlijn aan. Leg het kompas op de kaart en draai met de kaart tot de kompasnaald evenwijdig met de noord-zuidlijnen ligt en de rode punt naar het noorden (= de bovenkant) van de kaart wijst. Nu ligt de kaart noord georiënteerd en is elke richting op de kaart ook de werkelijke richting.

Laat de kaart liggen. Plaats het kompas op de kaart met de lange zijde langs je vertrekpunt (A) en langs je doel (B). Let erop dat de richtingpijl van je kompas ook naar je doel gericht is.

Druk het kompas stevig op de kaart terwijl je de kompasroos ronddraait, tot het noorden op de gradenring exact naar de bovenkant van je kaart wijst. De noord-zuidlijnen op je kaart moeten evenwijdig liggen met de noord-zuidlijnen in je gradenboog.

Leg nu het kompas op je vlakke hand en draai rond je as tot de naald en het noordteken in de gradenring samenvallen. De richtingpijl van je kompas zal nu je doel aanwijzen. Volg het kompas naar je bestemming.

“Een kompas werkt op basis van magnetisme: de naald van het kompas zoek het magnetische noorden op”, legt Brecht uit. “Metaal of andere magneten brengen een kompas uit balans. Breng je je kompas bijvoorbeeld te dicht bij je smartphone, een fiets of zelfs een knoop aan je kleding, dan raakt de naald van slag en kan het resultaat afwijken. Twee kompassen in elkaars buurt houden is daarom ook geen goed idee want ze beïnvloeden elkaar en het resultaat.”

Ben je verloren gelopen en heb je geen kompas bij de hand? Dan zijn er gelukkig enkele handige trucs om de weg te vinden.

In het noordelijk halfrond komt de zon op in oosten. Ze gaat over het zuiden en gaat onder in het westen. Ze komt nooit in het noorden. Op de middag staat ze op haar hoogste punt, in het zuiden. Als je je weg kwijt bent in een groot en desolaat landschap, is de kans groot dat je in rondjes loopt. Om dat te vermijden, raadt Brecht je aan je te oriënteren aan de hand van de stand van de zon: “Je kiest bijvoorbeeld om richting het zuiden te lopen en doorheen de dag te navigeren met de zon. Deze techniek geeft een goede indicatie van de windrichtingen. Hou er wel rekening mee dat dit een ruwe meting is.” 

“Is het bewolkt en zie je de zon niet door het wolkendek? Dan achterhaal je toch makkelijk haar positie. Zet een mes of balpen of takje op je hand en kijk van welke kant het licht erop valt. Aan de andere kant zie je de schaduw van het voorwerp.”

Mos groeit in eigen land vaak op de noordelijke kant van een boomstam. Dat komt doordat die kant van de boom het minst zonlicht krijgt en dus het minst uitdroogt. “Mos is echter geen betrouwbaar navigatiemiddel omdat ook factoren als luchtvochtigheid, andere bomen en nabije heuvels de mosgroei kunnen beïnvloeden”, nuanceert Brecht. “Een andere boom kan bijvoorbeeld schaduw op de stam werpen, waardoor mos welig tiert. Een eenzame boom in een open veld is een betrouwbaardere bron dan een boom in een bos.”

“Kom je onderweg een beek of riviertje tegen? De kans is groot dat je in de bewoonde wereld belandt als je het water stroomafwaarts, dus met de stroom mee, volgt. Zo weet je ook meteen zeker dat je niet in rondjes wandelt.” 

“Check tijdens je wandeling of je terreinobjecten die je onderweg passeert terugvindt op de topografische kaart. Denk: een hoogspanningskabel, rivier, heuvel, naaldbos of weg. Zo verklein je de kans om je oriëntatie kwijt te raken.”