Wie niet naar de bib kan, krijgt van hem boeken thuis

De 94-jarige Gust Heyninck is blij als een klein kind wanneer de bel gaat. Voor de deur staat Pieter Coolen met een stapel boeken. Sinds een knieoperatie in 2012 geraakt Gust niet meer op eigen kracht in Bibliotheek Park, een dikke kilometer verderop. En dus laat hij zijn leesvoer aan huis brengen. Want ook op gezegende leeftijd lust hij nog letters. Gust verslindt zes of zeven boeken per maand, vooral thrillers en detectives. “De laatste weken lees ik veel ’s avonds”, vertelt hij. “Naar het nieuws kijk ik nog, maar voor de rest ben ik de tv beu.”

Pieter glundert. In Merksem is hij als bibliotheekmedewerker de drijvende kracht achter Bib aan Huis, een gratis thuisleverdienst die ook vanuit de andere Antwerpse bibliotheken mensen van lectuur voorziet. In de praktijk beroepen vooral oudere mensen zich op de service, maar ze bestaat evengoed voor langdurig zieken of mensen die na een ongeluk slecht ter been zijn. Enkele tientallen Merksemnaren maken gebruik van Bib aan Huis. In heel Antwerpen zijn het er meer dan tweehonderd.

Vandaag heeft Pieter twee boeken van Robert Harris en eentje van Michael Connelly meegebracht. Die eerste schrijft spannende historische verhalen, de tweede is de lievelingsauteur van Gust. Wanneer hij dit boek weer inlevert, heeft Gust het hele oeuvre van Connelly achter de kiezen. De man steekt zijn duim op en neemt de boeken aan. “Liefdesverhalen zijn niets voor mij”, aldus Gust. “Gelukkig weet Pieter wat ik graag lees. Meestal toch. Vorige keer had hij iets van Toni Coppers bij. Dat vond ik niet goed. Te veel afleidende zijsprongen, alsof hij zijn pagina’s niet kreeg gevuld.”

Hoewel sommige gebruikers van Bib aan Huis nog handig genoeg zijn om de catalogus te gebruiken, doet het gros beroep op het inlevingsvermogen van Pieter en zijn team vrijwilligers. De lezers geven enkel instructies over het genre waar ze van houden. Op basis van een lijst van eerder gelezen literatuur plukt Pieter dan de nodige boeken uit de bibliotheekrekken. En dan kan een misser zoals deze voorvallen. “Zo bracht ik onlangs iets van Jo Nesbo naar een mevrouw die graag Scandinavische thrillers las”, vertelt Pieter. “Een week later klaagde ze dat het boek veel te bloederig was.”

Gelukkig zijn zulke dwalingen zeldzaam. Meestal belanden de juiste boeken bij de juiste mensen. En ook Pieter doet ontdekkingen. “Gust geeft me regelmatig boekentips”, zegt hij. “Zoals Tremayne, een schrijver van een reeks detectiveverhalen die zich in de middeleeuwen afspelen.” Spannende boeken doen het goed bij Bib aan Huis, net als liefdesverhalen.

Bib aan Huis bestaat bij de gratie van vrijwilligers. In Merksem zijn het er een tiental. “Ik kus mijn beide pollekes dat die mensen dat willen doen”, zegt Pieter. “Zonder hen kunnen we deze service niet aanbieden.” Hij is vol lof voor zijn helpers, vaak 65+’ers die graag onder de mensen komen. Zoals Christine, een vrouw van begin zeventig, die elke maand een stapel boeken aflevert aan zeven bewoners van een woonzorgcentrum. Of Magda, die al eens een groep gepensioneerden op sleeptouw neemt doorheen New York. “Die vrijwilligers zijn hun gewicht in goud waard. Daarom willen we hen het gevoel geven dat de bibliotheek een warm huis is. Door een koffiemachine te installeren of hen af en toe te trakteren op broodjes.” Al kan de koffiemachine door corona tijdelijk niet pruttelen.

Het systeem draait goed. Normaal gaat Pieter enkel de eerste keer mee op ronde, om de vrijwilligers op te leiden en hen voor te stellen. Daarna is het aan hen. De vrijwilligers kiezen in de bib boeken, lenen ze uit en brengen ze aan huis. Ze nemen die taak zeer ter harte. Niet zelden lopen de leveringen uit tot een koffieklets van een uur. Dan ontluikt er een vriendschap tussen Bib aan Huis-gebruiker en vrijwilliger. “Voor hen is het een vorm van sociaal contact”, duidt Pieter. Veel gebruikers hebben een klein sociaal netwerk. Soms hebben ze wel nog familie, maar die woont niet altijd in Merksem. En wanneer ze dan eens langskomen, staat de bibliotheek niet hoog op het prioriteitenlijstje.

Maar in tijden van corona mogen of durven sommige vrijwilligers niet meer op huisbezoek – velen behoren tot risicogroepen. En dus springt Pieter zelf op zijn fiets voor een rondje. “Ik neem ook over wanneer een vrijwilliger op reis is. Of als iemand een operatie moet ondergaan.” Lang lummelen voor de deur zit er door corona evenwel niet in. Ook Gust moet het met een babbeltje van vijf minuten stellen. “Hij vraagt me weleens binnen voor een pintje, maar dat kan helaas niet.”

Corona zorgde trouwens wel voor meer gebruikers van Bib aan Huis. Toen medewerkers van de stad alle 75+’ers opbelden, met de vraag of ze hulp nodig hadden, hapten sommigen van hen toe. “Daar zaten ook mensen tussen die al tien jaar niet meer in de bibliotheek waren geweest”, stelt Pieter. “Die vonden nu de weg terug dankzij Bib aan Huis.” Als er nog twijfel over bestond: Pieter is een grote fan van Bib aan Huis. Een fantastische service, zo noemt hij het. “Iets heel simpels waar je de mensen toch enorm blij mee maakt. Ik zou zelf ook niet graag de hele dag voor de tv zitten, dus is het tof dat er zoiets bestaat.”

Als gitarist van de Antwerpse metalband Toxic Shock speelde Pieter voor kolkende massa’s op Graspop en Pukkelpop. Hij nam platen op met de producer van Metallica. Voor de coronacrisis verzeilde hij ook regelmatig al headbangend middenin het publiek tijdens een concert. Nu even niet – afstand houden is daar schijnbaar niet zo evident. En met zijn zwart krullend haar, oorringen en het vervaarlijk uitziend doodshoofd op z’n T-shirt beantwoordt hij ook niet meteen aan het clichébeeld van de keurige bibliothecaris, die zijn bril wat verder op de neus duwt terwijl hij aanmaant tot stilte.

“Ik ben iemand van contrasten”, grijnst hij. “De bibliotheek is te gek, maar tegelijkertijd is het al lang niet alleen meer die heel stille plek van vroeger waar je enkel boeken kwam halen.” Als het Antwerp Metal Fest plaatsvindt in Merksem, dan is het volgens hem logisch dat er meer hardrock in de muziekcollectie komt. “Niet omdat ik die muziek graag beluister, maar omdat het bij het district past.”

Minstens een deel van zijn eigen muzieksmaak heeft hij aan de bibliotheek te danken. Als 14-jarige ontleende hij cd’s uit de bib van Brasschaat, aan 20 frank per stuk. Spotify bestond nog niet. “Telkens ik iets las over een band, of wanneer ik een goed nummer hoorde op Studio Brussel, dan zocht ik ernaar in de bib. Zo leerde ik Highway to Hell van AC/DC kennen in de bibliotheek. Een van de beste rockplaten ooit. Je kon ook suggesties doen, die je dan enkele maanden later terugvond. Al zal ik niet beweren dat de Brasschaatse bibliotheek dankzij mij een deftige collectie aan metalplaten heeft.”

Als projectverantwoordelijke wil Pieter nu het laagje stof van het woord ‘bibliotheek’ blazen. Want: die reputatie is niet langer terecht. “In bibliotheken gebeuren veel toffe dingen.” Dat zijn, zo meent hij, niet noodzakelijk grote of opvallende dingen, wel kleine projecten die lokaal het verschil maken. Die mensen bij mekaar brengen of van de buurt een aangenamere plek maken.

Hij geeft het voorbeeld van de zadenbibliotheek. Elk lid van de bib mag gratis zakjes met zaad meenemen. Om een eigen stadstuintje te creëren, met bloemen of groenten. In het assortiment zitten ook mengelingen die gunstig zijn voor bijen. Kwestie van die beestjes – zeker in de steden in de verdrukking gedwongen – een duwtje in de rug te geven. “Op een vierkante meter in de stad kan je best wat verbouwen”, aldus Pieter. “De bedoeling is dat mensen zelf zaden oogsten en terugbrengen naar de bib, zodat het systeem zich op den duur zelf in stand houdt. Al vind ik dat minder belangrijk.”

Pieter, wiens vingers naar eigen zeggen verre van groen zijn, heeft zelfs de smaak te pakken. “Mijn bomma was een boerin, ik moet er toch iets over leren”, lacht hij. “Tomaten plukken van je eigen tomatenplant, dat geeft zoveel voldoening!” Pieter wil ook bloembakken met kruiden voor de bib plaatsen, waar mensen kunnen plukken. Maar evengoed konden ouders in precoronatijden met hun kinderen in Bibliotheek Park terecht voor yogalessen. En onlangs spoten acht graffitikunstenaars hun interpretatie van Kiekeboe op betonnen palen. Ter ere van 50 jaar Merho als tekenaar, die vroeger in Merksem woonde.

Onder leiding van een professionele houtbewerker bouwden vrijwilligers vorige zomer nog een toog. Die stond voor de bib, omringd door enkele tafeltjes. Daar konden bezoekers een smoothie of een koffie drinken. Of gewoon een boek lezen. Want: “De bibliotheek is een van de weinige plekken waar je niet móét consumeren. Niemand zal je komen aanmanen om iets te bestellen. Dat is het mooie eraan. Er zat daar geen honderd man, maar dat hoeft ook niet.” De bib leeft.

De bezoekers van de bibliotheek vormen een staalkaart van de maatschappij. “Oud en jong. Allochtoon en niet-allochtoon. Studenten. Muziek-, film- en boekenliefhebbers. Mensen die de computer komen gebruiken of de krant lezen. Of mensen op pensioen die elke dag komen”, somt Pieter op. En waarom, vraagt hij zich af, zou de bib geen rol kunnen spelen in het verhelpen van de hoge schooluitval in het Antwerpse? Als third place, een plek waar je kan ontspannen of anderen ontmoeten. Dat is volgens hem de bibliotheek van de toekomst: laagdrempelig en voor iedereen.